Διδαχή προς τον εκάστοτε υπουργόν παιδείας

Άρθρον του 
ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΎΛΗ
-φιλολόγου-

 

Δεν είναι ντροπή το να μην γνωρίζης.
Ντροπή είναι να μην θέλης να μάθης.

Κατα τον Κ.Δ.Γεωργούλη,ευρυτέρα και αρχικωτέρα κατα την ιεραρχική τοποθέτησιν των παιδαγωγικών επιστημών είναι η ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ της ΑΓΩΓΗΣ (ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ).Άυτη εξετάζει τα πράγματα θεωρητικώς και προσπαθή να συλλάβη τον σκοπόν της αγωγής.Τα πορίσματα δε αυτής ως θεωρητική επιστήμη,θα εφαρμοσθώσι επι της πραγματικότητος δια της εφηρμοσμένης επιστήμης της ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ,ήτις και θα ασχοληθή με τον καθορισμόν των μέσων,δι'ών θα πραγματοποιηθή ο σκοπός της αγωγής.

Εις τον πολιτικόν παράγοντα επιπίπτει η ευθύνη της επιβιώσεως της πολιτικής κοινότητος του έθνους και δια τούτο και εις αυτόν ανήκει αποκλειστικώς ο καθορισμός του σκοπού της αγωγής.Προυποτίθεται δε ορθώς συντεταγμένη πολιτεα,ήτις θα δώση εν προκειμένω έμφασιν εις τα ήδη κληροδοτηθέντα δια της ιστορικής παραδόσεως ιδεώδη,άνευ της αλλοιώσεως της ουσίας των.Προσοχή!Ο ελβετός Κλαπαρέντ,δια τουτο το σπουδαίον πρόβλημα της παιδαγωγικής,την έυρεσιν του σκοπού της αγωγής είπεν πως δεν χωρούν πειραματισμοί.Η αποτελεσματικότης αυτού δύναται να ελεγχθή μόνον ιστορικώς.Αλλά διατί ο πολιτικός παράγων εν τέλει εστί ο καταλληλότερος δια τούτο και ποία εστί η ιστορική παράδοσις,η ουσία και τα ιδεώδη του ελληνικού έθνους,άτινα δεν επιτρέπεται ο σκοπός της αγωγής να αλλοιώση;

Οι πολιτικοί σαφώς,λόγω της αδυναμίας των άλλων,δύνανται να κατανοήσωσι την επείγουσαν πολιτικήν ανάγκην και τον τρόπον επιβιώσεως του έθνους.Ως παράδειγμα δύναται κανείς να αναφέρη τους μοναχούς εις την Δημητσάνα,οι οποίοι δεν ήσαν πρόθυμοι να θυσιάσωσι τα βιβλία της σχολής δια να κατασκευασθούν απ'αυτά φυσίγγια.Ο Θεοδ. Κολοκοτρώνης τότε τους επέπληξε ειπών:''άμα σκοτωθούν οι ζωντανοί έλληνες,ποιός θα διαβάση τα βιβλία σας;''

Ο ηγέτης δε πολιτικός,οφείλει να είναι και αυτός που φανερώνει η ίδια η λέξη,ήτοι να ηγείται του λαού του,να τον καθοδηγή,να τον διδάσκη.Ο τύπος του Περικλέους,ως μας τον περιγράφει ο Θουκιδίδης (ΙΙ,65),είναι διαφωτιστικότατος...''ο λαός τον εθεώρει πολυ άξιον για ν'αντιμετωπίση αυτά που στο σύνολον της η πόλις είχε ανάγκη....ως πολιτικός δε,είχεν την δύναμην εξαιτίας του κύρους του και της συνέσεως του,να υπάρχη εντελώς αδιάφθορος απο χρήματα,να συγκρατή τον λαό χωρίς να παραβιάζη την ελευθερίαν του,να μην παρασύρεται απ'αυτον αλλ'απεναντίας αυτος ο ίδιος να τον οδηγή,διότι δεν έλεγε τίποτα για να τον κολακέψη προσπαθώντας ετσι ν'άποκτήση δύναμη με αθέμιτα μέσα''.

Μα είναι ετσι ο πολιτικός παράγων της σύγχρονης εποχής και δη ο ενασχολούμενος με τα θέματα της παιδείας;Ο Χαρίσης Γιάκης αγανακτισμένος γράφει :''επι τέλους πρέπει να αντιληφθούν οι πάντες πως η εκπαίδευσις δεν αποτελεί ούτε τον ευτελέστερο,ούτε τον ευχερέστερο κοινωνικό μας θεσμό,αλλά τον τιμαλφέστερο,τον δυσχερέστερο,τον πολυπλοκότερο,τον κοινωνικότερο-αυτό το μέλλον της κοινωνίας στηρίζεται σ'αυτην-,τον κρισιμότερον αλλά και τον ανθρωπινότερο και σαν τέτοιον πρέπει να τον αντιμετωπίζωμεν απο το πρόσωπον του υπουργού παιδείας μέχρι τον νεώτερο εκπαιδευτικο και τον τελευταίον πολίτη.Κάποτε στην Ελλάδα δεν εύρισκαν εύκολα υπουργόν παιδείας,γιατι οι πολιτικοί εθεώρουν υποτιμητικόν τον τίτλον αυτόν δια το πρόσωπό των.Εις την πραγματικότητα οι περισσότεροι έπρεπε να δουν ανάξιον τον απαίδευτον εαυτόν των δια το λειτούργημα τούτο.Και τί να πούμε για τους πολιτικούς μηχανικούς που το διηύθυναν;Μήπως έγινε σύγχυσις με το υπουργείο δημοσίων έργων ή εκείνο των συγκοινωνιών;''

Όσον αφορά τους συμβούλους και το ανώτατον εκπαιδευτικό συμβούλιον,συνεχίζει ο αγαθός φιλόλογος,δάσκαλος και κοινωνιολόγος και λέγει λόγια σκληρά.''Ο πολιτικός κόσμος,οι παράγοντες της δημόσιας ζωής,αλλά και το κοινό,πρέπει να γνωρίζουν ότι καμιά σωστή εκπαιδευτική απόφασι δεν λαμβάνεται ερήμην των εκπαιδευτικών,παρα τις οποιεσδήποτε καλλιεπείς και πειστικές προφανώς εισηγήσεις συμβούλων και μυστικοσυμβούλων,που δεν ανέβηκαν ποτέ σε έδρα,και αν ανέβηκαν,δεινοπάθησαν απο την ανικανότητα,την αδεξιότητα και την αδιαφορία,που χαρακτήριζε την στάσι τους απέναντι στα παιδιά και περιδεείς αναζήτησαν την οδό των συμβούλων,εν ώ οι ίδιοι είχαν ανάγκη επιμορφώσεως για το πώς θα επιβάλλονται στην τάξι και για το τί πρώτο και τί ύστατο θα διδάξουν.Σε αντίθεσι με τα σημερινά συμβούλια και παρασυμβούλια το παλαι ανώτατο εκπαιδευτικό συμβούλιο,το αποτελούσαν άνδρες με ήθος,κύρος,κατάρτισι,εκπαιδευτικοί που είχαν περάσει απ'όλες τις βαθμίδες της εκπαιδεύσεωςκαι όταν έφταναν εκεί,είχαν επίγνωσι και της θέσεώς των και της αποστολής των.Η σπονδυλική των στήλη δεν είχε πάθει αρτηριοσκλήρωσιν,ήταν δύσκολη σε υποκλίσεις,γι'αυτό,σε δύσκολους καιρούς και χρόνους,όταν δεν είχαμε ούτε μίαν αίθουσαν σχεδόν στην επαρχία κι ούτε ένα δειδακτικό εγχειρίδιο,κρατήθηκε ψηλά η φλόγα της παιδείας,εν ώ σήμερα,παρα την σχετικήν άνεσι σε υλικά μέσα και την δωρεάν χορήγησι βιβλίων,η παιδεία μας υποβαθμίζεται επικίνδυνα και κανείς δεν ξέρει που θα σταματήση το κατρακύλισμα.''

Όποιας ποιότητος ωστόσο κι αν είναι ο πολιτικός παράγων της χώρας δεν πρέπει να λησμονά την βασική προυπόθεσι ενος σκοπού της αγωγής,που αναγκαίον είναι να εκπληροί,ήτοι την ιστορική παράδοσι,τα κληροδοτηθέντα ιδεώδη του έθνους.Και ποιά είναι αυτά στ'αλήθεια;Μα εκείνα που συνετέλεσαν στην λάμψιν εις εποχάς ακμής ή στην επιβίωσιν εις εποχάς παρακμής του έθνους.Δυο πυλώνες είναι που κράτησαν όρθιον το έθνος στο πέρασμα των αιώνων και κάποτε δε και εξύψωσαν αυτό,ως φάρον εις την οικουμένη,απο την μιά ο ελληνικός πολιτισμός της αρχαιότητος και το ελληνικό κλασσικό πνεύμα και απο την αλλη το χριστιανικόν ήθος.Αρχές,αξίες,καννες και αρετές και οδηγοί της σύγχρονης ζωής δεν πρέπει να είναι τίποτα άλλο παρα το στενό δέσιμο των ατόμων με την οικογένεια,η πίστη στο δημοκρατικό πολίτευμα,η λατρεία της ελευθερίας,η ολιγάρκεια,ως αντίβαρον του ευδαιμονισμού,η προσήλωσι στις παραδόσεις και ταυτόχρονα η προσήλωσις στα πανανθρώπινα ιδεώδη και αρετές,όπως η ανθρωπιά,η καλοσύνη,η ευγένεια,η αγάπη,η ειρήνη.

Αυτά έχοντας κατα νου ο πολιτικός,ο αρμόδιος για θέματα παιδείας,ως άλλος Νικόδημος οφείλει να πλησιάση,έστω και εν κρυπτώ,εν μέσω νυκτός,τον λόγο του ευαγγελίου και δη το κεφάλαιον Γ',στιχ.1-21,του κατα Ιωάννου και να ορίση πως σκοπος της αγωγής,τω όντι είναι να κατορθώση ο διδασκόμενος να κατακτήση την αιώνιον ζωήν,ν'αποφύγη την απώλειαν και εν τέλει να σωθή.Ποιά είναι άρα η αιώνιος ζωή;Μήπως το να ζή κανείς αιωνίως;Και δύναται κανείς εις την κοιλίαν της μητρός του για δεύτερην φορά να εισέλθη και να ξαναγεννηθή;Ασφαλώς όχι.''Το γεγεννημένον εκ της σαρκός,σάρξ εστί''.Δεν ομιλούμε για ύλην.Η αιώνιος ζωή είναι πνευματική.''Δει τον άνθρωπον γεννηθήναι άνωθεν.''Οφείλει ο άνθρωπος να γεννηθή,ή μαλλον να αναγεννηθή,ωσαν να έρχεται απο τον ουρανόν,ωσαν να μην ανήκει εις τον κόσμον,αλλά να ενδιαφέρεται μόνον για τα ουράνια,για τα πνευματικά,για τα σπουδαία.Μονον τότε ζει δια παντός.Όταν κερδίση κανείς την ψυχή του,το πνεύμα του και δεν το αφίει να κυλήση στον χωμάτινο και λασπωμένον  κόσμον,τότε τω όντι έχει ζωήν αιώνιον.Και αν αναρωτιέται κανείς το πώς είναι δυνατόν να γνωρίση τα ουράνια,τα πνευματικά ώστε ν'αποκτήση ζωήν αιώνιον και να μην χαθή εδώ  κι εκεί,και δίχως νόημα σπαταλήση την ζωήν του και τον εαυτόν του,η απάντησι είναι κι εδώ απλή.Τα ουράνια γίνονται φανερά μέσω Εκείνου που κατέβηκε απ'τον ουρανόν.

Λεγει ο κύριος,ότι ο θεός πολυ ηγάπησεν τον κόσμον,ώστε απέστειλεν τον υιόν του όχι για να κρίνη αλλά ίνα σώση τον κόσμον.Τα επίγεια,όσα είπεν,όσα είδομεν και ηκούσαμε,είναι εν τω άμα και τα ουράνια και τα αέναα.Ωστε εναι απλόν πλέον.Όπως ο Μωυσής ύψωσεν εν τη ερήμω τον όφιν,ούτως υψώθη και ο Ιησους εν τω μέσω του κόσμου,ώστε ο ενατενίζων αυτόν,η διαρκής και με κόπον ποσήλωσις προς αυτόν και όσα έδωκεν ως αρχάς εις τους ανθρώπους,να αρκή δια την σωτηρίαν του.Δια μέσου της Καινής διαθήκης λοιπον επέρχεται η σωτηρία,δια μέσου του λόγου Αυτού αποφέυγεται η απώλια,δια μέσου του Σωτήρος κατακτιέται η ζωή.Σκοπός της αγωγής,η αιώνιος ζωη.

Πώς επερχεται όμως η σωτηρία,και τι νοούμεν ως τέτοια;Λεγει πάλι ο Κύριος,ότι ο πιστέυων εις αυτόν,ουδόλως κρίνεται,εν ώ απεναντίας ο μη πιστεύων ήδη τελεί εν κρίσει,εν ζωή ευρισκόμενος.Με πιο απλα λόγια,εκείνος που δεν ασκείται εις τον λόγον της χριστιανικής αληθείας,ήδη απο το στάδιον της ζωής βιώνει την αγωνία της απωλείας.Ευρίσκεται πάς μη πιστεύων εις εκείνην την κατάστασιν,που δεν αισθάνεται ευτυχία πουθενά,όσο κι αν την αναζητά.Τρέχει εδώ κι εκεί,νομίζει ότι κερδίζει τα πάντα κι όμως δεν νοιώθει ικανοποίησι.Κερδίζει χρήματα,δόξα και ο,τιδήποτε το υλικό μα στο τέλος,ένα κενό τον καταπιέζει και τον αγχώνει.Και η κρίσις,η δική του αυτή είναι.Διότι ήλθεν το φώς στον κόσμο και οι άνθρωποι ηγάπησαν το σκότος περισσότερον,ηγάπησαν τα πονηρά έργα.Ποιά είναι παλι αυτά;Τα έργα που κάθε φαύλος απεργάζεται κρυφίως και ουδέποτε επιθυμεί να έρθουν στο φώς,διότι τότε όλοι οι άλλοι θα κραυγάσουν εναντίον του.Τα έργα που κρύβουν συμφέροντα,τα άδικα,τα ανήθικα ασφαλώς είναι πονηρών ανθρώπων,εν ώ τα έργα των δικαίων γίνονται στο φώς και δεν έχουν να κρύψουν τίποτα.

Κάποιος που δεν κατανοεί τον θρησκευτικό λόγο θα θεωρήση όλα αυτά αποκύημα θρησκευτικού φονταμενταλισμού.Ας μη βιασθή.Και με επιστημονικό λόγο να εκφρασθώμεν θα δούμε ότι η χριστιανική ηθική όχι μόνον αντιμάχεται τον ανθρωπιστικό σκοπόν της αγωγής αλλά επιπλέον συμπίπτει μ’αυτόν.Τυπικώς η πολιτεία με την αναγνώρισι της εορτής των τριών ιεραρχών ως σχολίκη αναγνωρίζει το ανωτέρω.Οι ιεράρχες συνεταίριαξαν τον κλασσικόν ανθρωπισμόν της ελληνικής αρχαιότητος με την χριστιανικήν ηθική και απαραμίλλως εδημιούργησαν την πλέον ψυχοφελή παιδείαν όλων των εποχών.

Οι κλασσικοί φιλόλογοι και ιδίως ο WOLF εδίδαξαν,ότι δια της ασκήσεως επι των κλασσικών κειμένων επιτυγχάνεται ανύψωσις της αποδοτικότητος απασών των πνευματικών του ανθρώπου δυνάμεων.Ο Κερτσενστέινερ,μέγας εισηγητής του σχολείου εργασίας στην Γερμανία,έλεγεν ότι τα κλασσικά γράμματα δημιουργούν εις τον νέον ανθρωπο,μιαν δεξιότητα,ήτις και τους απομένει τελικώς ως μόνιμο κτήμα,όταν πλέον έχουν λησμονήσει τας επι μέρους γνώσεις.Και η δεξιότης αυτή δεν είναι άλλο παρα η τάσις δια δημιουργικήν έρευνα.Επανερχόμενοι εις την αρχαιότητα επιδιώκομεν ν’ανατοποθετηθώμεν εις την δημιουργική πηγήν του ανθρωπίνου πολιτισμού.Ταυτόχρονα όμως μια τοιαύτη δεξιότης είναι ελλιπής,εάν δεν καταφέρωμεν κάθε προσωπικότητα να καταστή ικανή να δράση εντος μιας εξυψωμένης ηθικώς πολιτικής κοινότητος.Και πως μια δεδομένη πολιτεία εξυψούται ηθικώς,πλησιάζουσα το ιδεώδες κράτος;Μα δια της παιδεύσεως των πολιτών,δια της ηθικοποιήσεως αυτών.Ο Werner Jaeger και ο γ’ ανθρωπισμός πρεσβεύουν κατ’επέκτασιν αυτός ,ως ομόφωνος του,να ίσταται ευλαβώς έναντι της θρησκείας του χριστιανισμού.

Μα πάνω απ’όλους ο Κομένιος,ήδη απ’το 1627,καθώρισεν μ’ακρίβειαν αυτόν τον σκοπόν της αγωγής.Είπεν ούτος ο μεγάλος ανήρ τα εξής:’’η ανθρώπινη ψυχή,έλκει την καταγωγή της απ’τον Ύψιστο.Υψιστος είναι ο θεός.Η αποκατάστασις του ανθρώπου και ο σκοπός δι’ον προωρίσθη επιτυγχάνεται δια της επιστροφής του στον θεό.Τούτο θα καταστή δυνατόν μόνον αν δια της παιδείας ο άνθρωπος αποκτήση πανσοφίαν και παντοδυναμίαν-κατά το μέτρον αυτού-καθ’ομοίωσιν προς τον θεό.Αρα σκοπός της Αγωγής καθορίζεται η πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου προκειμένου να καταστή πάνσοφος και δια της τέχνης-δεν λησμονούμε και την επαγγελματικήν εκπαίδευσιν-να γίνη παντοδύναμος.

Ιδού πως νοείται η πνευματική καλλιέργεια κατά τον Εδουάρδο Σπράνγκερ.Εισηγήθη,ότι υπάρχουν διάφορα αιτήματα τα οποία πρέπει να πραγματώσωμεν.Πρωτίστως οφείλει η Αγωγή να επιτύχη τον εθισμόν των μαθητών εις πνευματικάς πράξεις.Πνευματικαί δε πράξεις είναι εκείναι-προσέξατε-αίτινες αναφέρονται εις την πραγματοποίησιν των αξιών π.χ της εννοίας του δικαίου.Χρέος της πνευματικής καλλιέργειας είναι να προσανατολίση τον τρόφιμον,ούτως ώστε να καταστή αυτός ικανός να θεωρή τα δεδομένα του εξωτερικού κόσμου και της πνευματικής ζωής μετ’επιγνώσεως δυο σχημάτων.Πρώτον βάσει του σχήματος αίτιον-αποτέλεσμα(ήτοι αιτιοκρατικώς) και δεύτερον βάσει του μέσα-σκοπός(ήτοι τελολογικώς).Η θεώρησις του βάσει των σχημάτων αυτών συνιστά πνευματική πράξις,αφ’ού εστί επίγνωσις της αξίας της αληθείας(!).Δευτερευόντως μια Αγωγή οφείλει να επιτελέση αποκάθαρσιν της εσωτερικής συνειδήσεως,ήτοι ψυχολογικήν αποκάθαρσιν και εκκαθάρισιν του εσωτερικού κόσμου από αταξίας,αωμαλίας ή ορμάς και γενικώς συμπλέγματα,αποκάθαρσιν του γνωσιολογικού πεδιου,ήτοι μιαν τακτοποίησι των γνώσεων,διότι και το περιβάλλον προκαλεί σύγχυσι αυτών και μίαν απομυθοποίησι,ήτοι αποκάθαρσιν από τας δαιμονικάς προλήψεις και τας λαικάς φαντασιώσεις,απελευθέρωσιν της ψυχής απ’την ‘μυθολογίαν του ψυχισμού’,ένθα το παιδί δίδει ζωήν εις άψυχα όντα της φύσεως αλλα και από ‘κοινωνιολογικά μυθεύματα’ ως ο χιλιασμός,ο μύθος της αταξικής κοινωνίας κ.α

Ως τελευταίον αλλα όχι και αμελητέον,αίτημα της πνευματικής καλλιέργειας είναι ο εξευγενισμός των εσωτερικών,ψυχικών λειτουργιών του ανθρώπου,ήτοι της λογικής,του συναισθήματος και της βουλήσεως.Η αγωγή οφείλει να δώση προσοχή στις ανορθολογικές τάσεις,να προωθήση την ααξιολογική ευαισθησίαν και να εθίση τους νέους ις την συστηματικήν εργασίαν.Αλήθεια τώρα,υπάρχει κανείς που να πιστεύη ακόμα ότι η διπολικότητα του σκοπού της αγωγής,τα κλασσικά γράμματα και ο ανθρωπισμός αλλά και η χριστιανική ηθική δεν υπερκαλύπτει τα σύγχρονα αιτήματα και παντοτινά του ανθρώπου;Υπάρχει κανείς που να θεωρή ακομα ότι δεν είναι στ’αλήθεια σκοπος της αγωγής,η αιώνιος ζωή,η μη απώλεια;

Λέγεται ξεκάθαρα και περίτρανα:΄΄εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή΄΄.Απλώς χρειάζεται λιγη προσοχή να το ιδή κανείς,ότι το σωστόν του δίδεται απλόχερα και έτοιμο.Μη ρωτάμεπλέον:΄΄πώς δύναται ταύτα γενέσθαι΄΄.Διότι τότε ασφαλώς Εκείνος θα έχη κάθε δικαίωμα να μας απαντήση:΄΄Συ εί ο διδάσκαλος του Ισραήλ και ταύτα ου γιγνώσκεις;΄΄.Η εκάστοτε πολιτική ηγεσία,η επι της παιδείας,δεν χρειάζεται παρα να έχη κατά νου τα του κατά Ιωάννου ευαγγελιου,όσα αναγράφονται εκεί,στο γ΄κεφ.,στιχ. 1-21,δια να έχη πάντοτε μπροστά της τον αέναο σκοπόν της Αγωγής των νέων,έναν σκοπό που θα τη δικαιώση ιστορικώς.