ἐπιμελεία
τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
1. ΚΕΙΜΕΝΟ Α’
Πίσω από τις
συζητήσεις για τη Συνθήκη της Λισσαβώνας κρύβεται ένα βαθύτερο ερώτημα: αν η Ευρώπη θα πρέπει να προχωρήσει προς την ομοσπονδοποίηση, μια ένωση
δύο ταχυτήτων, όπου οι οικονομικά εύρωστες χώρες θα επιβάλλονται στις
ασθενέστερες, ή θα γίνει η Ευρώπη της μεταβλητής γεωμετρίας, όπου διαφορετικές
χώρες αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο τα προβλήματα. Η Ευρώπη ζει
ιστορικές στιγμές, με διεθνείς προκλήσεις. Η παγκόσμια κυβέρνηση είναι μακριά
ακόμη. Ομως οι περιφέρειες οφείλουν να δίνουν απαντήσεις σε όλα τα προβλήματα,
από το περιβάλλον ώς την οικονομία. Αν ο κόσμος πρόκειται να ανακάμψει, τότε
χρειάζεται μια Ευρώπη που θα δρα ως κοινή αγορά.
2. Περισσότερη Ευρώπη
Με το ευρώ να
δέχεται νέες πιέσεις από τις ισπανικές τράπεζες και τις ελληνικές εκλογές να
πλησιάζουν, η κ. Μέρκελ δήλωσε, την Πέμπτη, ότι η απάντηση είναι «περισσότερη
Ευρώπη». Αλλά πόσο περισσότερη Ευρώπη
επιθυμεί η Ευρώπη; Η προώθηση της ενοποίησης μπορεί να είναι η ύστατη
απάντηση για τα δομικά ελαττώματα της Ευρωζώνης, αλλά δεν αποτελεί δεδομένο. Περαιτέρω ένωση σημαίνει περισσότερες
θυσίες της εθνικής κυριαρχίας, από εκείνες που θα ήθελαν οι ηγέτες πολλών
χωρών - για να μην αναφερθούμε στους ψηφοφόρους, των οποίων η εκτίμηση, γενικά
για τις Βρυξέλλες, φθίνει ολοένα ή στους μη εκλεγμένους τεχνοκράτες. Η πιο
σημαντική χώρα σε αυτό το ζήτημα, μετά τη Γερμανία, είναι η Γαλλία, μια
προεδρική δημοκρατία με ισχυρή κεντρική εξουσία. Το πώς θα το χειριστεί, ίσως
αποβεί καθοριστικό.
3. Το ευρώ σαν θρησκεία
Μια ολόκληρη γενιά Ευρωπαίων πολιτικών λάτρεψε το ευρώ
σαν θρησκεία, μόνο που τώρα είναι πολύ μεγάλοι για να το αποκηρύξουν. Το να είσαι
«υπέρ» του ευρώ ήταν κάτι το προοδευτικό, διεθνές, όραμα των πλουσίων,
γενναιοδωρία προς τους φτωχούς. Ηταν το
σύμβολο του μέλλοντος, που οι ευρωπαϊστές κράδαιναν σαν τίμιο σταυρό
μπροστά στα μάτια των στρυφνών, στενόμυαλων ευρωσκεπτικιστών. Εκείνοι τους
οποίους δικαιώνει η Ιστορία καλούνται να μην πανηγυρίσουν ποτέ. Είναι πάντα
«πολύ νωρίς» για να μιλήσουν. Από την πρώτη στιγμή που κυκλοφόρησε το ευρώ, το
2002, η κατάρρευση της Ευρωζώνης ήταν απλώς θέμα χρόνου. Ωστόσο, οι εμπνευστές
της αρνούνται ακόμη τα ελαττώματά της, τονίζοντας την ανάγκη για μεγαλύτερη
λιτότητα. Η ανθρωπότητα, έλεγε ο Τόμας
Στερνς Ελιοτ, δεν μπορεί να αντέξει πολύ πραγματικότητα.
4. Το πιθανό κόστος
Γίνεται όλο και
πιο κατανοητό το ότι η Ελλάδα μπορεί να αποχωρήσει από την Ευρωζώνη, όχι μόνο
εξ αιτίας της δικής της πολιτικής δυσλειτουργίας, αλλά και επειδή οι επιπτώσεις
μιας τέτοιας εξόδου για την υπόλοιπη Ευρώπη και την παγκόσμια οικονομία δεν
μοιάζουν πια τόσο τρομακτικές. Η αναταραχή των τελευταίων χρόνων εξασφάλισε στα
άλλη μέλη της Ευρωζώνης πολύτιμο χρόνο για να προετοιμάσουν τη ζωή χωρίς την
Ελλάδα. Αυτά τα μέτρα μείωσαν, επίσης, τους κινδύνους για τις ΗΠΑ. Ορισμένοι
ειδικοί, όμως, λένε ότι οι προετοιμασίες
της Ευρώπης παραμένουν ανολοκλήρωτες και το πιθανό κόστος μιας ελληνικής εξόδου
είναι εξαιρετικά αβέβαιο. Γι' αυτό η Γερμανία συνεχίζει να διακηρύσσει την
αποφασιστικότητά της να κρατήσει την Ελλάδα στη Νομισματική Ενωση, πάση θυσία.
5. Φόβητρο η Ελλάδα
Γιατί ο Μάριο
Μόντι εξακολουθεί να μας κάνει κακό, προβάλλοντας το φόβητρο της Ελλάδας; Είναι
δυνατόν, μεταξύ των στελεχών της κυβέρνησης, να μην υπάρχει ένας ψυχολόγος που
να είναι σε θέση να εξηγήσει ότι οι πολίτες δεν είναι παιδιά που πρέπει να τα
φοβίσεις, αλλά ενήλικοι που πρέπει να τους δώσεις κίνητρα; Πάλι άρχισε η ίδια
ιστορία: Αγαπητοί Ιταλοί, αν δεν σας επιβάλουμε υψηλούς φόρους, θα έχετε το
τέλος των Ελλήνων. Σύμφωνα με τον Μόντι, η Ιταλία γλίτωσε από θαύμα τη σφαγή,
αλλά ακόμη την κυνηγούν οι λύκοι και καθημερινά πρέπει να θυσιάζει και κάτι,
προκειμένου να σωθεί. Η εικόνα είναι αληθινή, όμως λείπει αυτό που από καιρό ζητούμε ματαίως από τους κυβερνώντες, να
έχουν ένα όραμα για το μέλλον. Το να αυξάνεται η τιμή της βενζίνης, είναι
«ασπιρίνη», δεν αποτελεί θεραπεία.
6. ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤ’
Οι Ευρωπαίοι
ηγέτες, συνεχίζουν να υποστηρίζουν ότι η
λύση βρίσκεται στη μεγαλύτερη πολιτική ενσωμάτωση και όχι στην επιβολή
δημοσιονομικής πειθαρχίας σε κάθε κράτος-μέλος ξεχωριστά. Η συνθήκη, που
υπεγράφη από 25 κυβερνήσεις της Ε.Ε., δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει το
πρόβλημα. Η συνθήκη αυτή δεν δημιουργεί άλλωστε την αναγκαία δημοσιονομική
ένωση, με ταυτόχρονες πιστωτικές και φορολογικές αρμοδιότητες, που θα θύμιζε
τους αποτελεσματικούς ομοσπονδιακούς θεσμούς των ΗΠΑ. Αντίθετα, περιορίζεται σε ρόλο συμφώνου ελέγχου των
ελλειμμάτων. Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί θα κάνουν λόγο για «συνθήκη-σταθμό».
Ομως, πρόκειται για συμβολική πρωτοβουλία, ανίκανη να επηρεάσει τα μελλοντικά
ελλείμματα και χρέη.
7. Η ώρα των μικρών
Είναι η Ευρώπη
μετά την κρίση της Ευρωζώνης μια
γερμανική Ευρώπη; Κατά τη διάρκεια της κρίσης φάνηκε ότι η ισχύς μετατέθηκε
προς τις πρωτεύουσες και ειδικά προς μια συγκεκριμένη πρωτεύουσα, το Βερολίνο.
Αλλά, ενώπιον μιας Γερμανίας, μιας παρηκμασμένης Γαλλίας και μιας σχεδόν
ανύπαρκτης Βρετανίας, το πραγματικά
καινούργιο στην ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική βρίσκεται στο ότι έχει φθάσει η
ώρα των μικρών. Στην περίοδο της κρίσης μπορεί η Γερμανία να τράβηξε όλη
την προσοχή, αλλά τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι η Ευρώπη μπορεί να είναι
αποτελεσματικότερη και με μεγαλύτερη επιρροή, όταν τα μικρά κράτη διαμορφώνουν μαζί με τα μεγάλα κοινές θέσεις.
8. Σαφές μήνυμα
Την επαύριο της
πρώτης δημόσιας αυτοκτονίας ενός Ελληνα που συνδέεται με την οικονομική κρίση
και τα μέτρα λιτότητας, η ελληνική κοινή γνώμη είναι σοκαρισμένη. Ο Δημήτρης
Χριστούλας είναι το νέο πρόσωπο της ελληνικής κρίσης. Πριν αυτοκτονήσει με μία
σφαίρα στο κεφάλι, στην πλατεία Συντάγματος, στο κέντρο της Αθήνας, ο
συνταξιούχος φαρμακοποιός φώναξε: «Δεν
αντέχω άλλο, δεν θέλω να αφήσω χρέη στα παιδιά μου». Στην τσέπη του παλτού
του, ο αυτόχειρας άφησε ένα γράμμα. Το μήνυμα είναι χωρίς περιστροφές: «Η
κυβέρνηση μείωσε στο ελάχιστο τις δυνατότητες επιβίωσής μου, που βασίζονταν σε
μια σύνταξη για την οποία πλήρωσα μόνος μου (χωρίς κρατικές εισφορές) όλη μου
τη ζωή». Το ποσοστό αυτοκτονιών στη Ελλάδα αυξήθηκε κατα 45% σε ένα χρόνο και η
απόγνωση των Ελλήνων προκαλεί ανησυχία στις Αρχές.
9. Προειδοποιήσεις
Σε αυτοκτονίες
όπως του Γιαν Πάλατς στην Τσεχοσλοβακία το 1969 και του Μοχάμεντ Μπουαζίζι στην
Τυνησία το 2010, ίσως και των Θιβετιανών μοναχών στη σημερινή Κίνα, κάποιες
φορές προέχει η πολιτική διαμαρτυρία,
άλλες φορές η προσωπική απελπισία. Σε κάθε περίπτωση, οι ακραίες θυσίες πρέπει να χρησιμεύουν ως προειδοποιήσεις σε όσους
βρίσκονται σε θέση ισχύος ότι κινδυνεύουν να περάσουν ένα όριο. Ο Δημήτρης
Χριστούλας αυτοκτόνησε γιατί δεν άντεχε τον προσωπικό εξευτελισμό, αλλά και
γιατί ήθελε να μιλήσει για λογαριασμό πολλών άλλων Ελλήνων και άλλων Ευρωπαίων
που υποφέρουν από την ανόητη λιτότητα. Οπως ο Τζερεμίο στο ποίημα «Ο Χριστός
στο τσιμέντο» επέλεξε «να χάσει τα πάντα από τα λίγα που είχε», προκειμένου να επιτύχει κάτι για τους
άλλους. Τον αγνοούμε με ιδίαν ευθύνη.
10.
Quo Vadis, Εuropa?
Παρότι η σύνοδος
κορυφής της 9ης Δεκεμβρίου όρισε τον τρόπο με τον οποίο θα διασφαλίσουμε το
μέλλον της Ευρώπης, η αβεβαιότητα παραμένει. Η διχογνωμία που εμφανίσθηκε στη
σύνοδο πλήττει την αξιοπιστία της ευρωπαϊκής ηπείρου σε μια ιδιαίτερα δύσκολη
χρονική συγκυρία. Η ρίζα της κρίσης δεν
κρύβεται στη διεύρυνση της Ενωσης, αφού τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης
αποτελούν σήμερα τον αναπτυξιακό κινητήρα της Ε.Ε., αλλά στην παραβίαση των όρων του συμφώνου σταθερότητας από τα κράτη στα
νότια της ηπείρου μας. Οι καιροί απαιτούν μια νέα οικονομική και πολιτική
ένωση, που θα ξεπερνά κατά πολύ μια απλή νομισματική ενοποίηση. Κάθε
κράτος-μέλος πρέπει να διαθέτει ισχυρή ανεξάρτητη φωνή, υπό την αιγίδα της
Κομισιόν, σε ρόλο εγγυητή των συμβατικών υποχρεώσεων.
11.
Ρεκόρ ανεργίας
Κάθε μήνα ένα νέο ρεκόρ ανεργίας καταγράφεται, και η ιστορία δεν
τελειώνει εδώ, λένε οι ειδικοί. Στα τέλη του Οκτωβρίου, το ποσοστό της ανεργίας
στη Ζώνη του Ευρώ έφθασε το 10,3% από 10,2% που ήταν τον Σεπτέμβριο, κι ενώ
στους κόλπους των 27 κρατών της Ε.Ε. αγγίζει το 9,8%. Πρόκειται για ιστορικά
υψηλό επίπεδο, σύμφωνα με τη Eurostat. Η Ισπανία, με το ποσοστό των ανέργων της
στο 22,8%, είναι η πλέον πληγείσα χώρα και ακολουθεί η Ελλάδα με 18,3%, ενώ η
Αυστρία βρίσκεται σε καλή κατάσταση (4,7%) και η Ολλανδία επίσης (4,8%). Η
άνοδος της ανεργίας είναι γενικό φαινόμενο στην Ευρώπη, διαπιστώνει το
Ινστιτούτο Κοινωνικών Μελετών του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας. «Ακόμη και ένα
καλός μαθητής, όπως η Πολωνία, βλέπει το ποσοστό του να ανεβαίνει. Το ίδιο και
η Σουηδία και η Δανία». Στην Ισπανία, οι μισοί νέοι ηλικίας από 15 έως 25 ετών
(48,9%) είναι άνεργοι, ενώ ο αριθμός τους έχει αυξηθεί κατά 10% μέσα σ' ένα
χρόνο. Η κατάσταση των νέων Ελλήνων είναι εξίσου δραματική: το 45,1% στερείται
εργασίας. Στη Γαλλία, οι άνεργοι νέοι φθάνουν το 24,2%.
12.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΒ’
Καθώς το 2011
πλησιάζει στο τέλος του, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι υπήρξε μια από τις πιο
ολέθριες χρονιές για την ιστορία της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η αδυναμία των Ευρωπαίων να δουν πέρα από τα βραχυπρόθεσμα οφέλη του
«εθνικού συμφέροντος» ήταν η βασική αιτία. Τώρα, η νέα παγκόσμια ύφεση
μοιάζει αναπόφευκτη. Και σε αυτό το ζοφερό πλαίσιο, τι πρόκειται να φέρει στην
Ευρώπη το 2012; Εάν η παρούσα κατάσταση συνεχιστεί, σίγουρα θα έρθουν
περισσότερες ταραχές. Μια από τις καινοτομίες αυτού του έτους -αν κρίνουμε από
την Αραβική Ανοιξη, τη γέννηση του κινήματος Occupy και τις μεγάλες διαδηλώσεις
κατά της οικονομικής πολιτικής στην Ισπανία και στην Ελλάδα- ήταν η εμφάνιση νέων κοινωνικών κινημάτων και η
ευρεία χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τον συντονισμό των
κινητοποιήσεων. Απαξ και το τζίνι βγει από το μπουκάλι, είναι σχεδόν
αδύνατο να ξαναμπεί μέσα. Συνεπώς, εάν δεν υπάρξει αποτελεσματική αντιμετώπιση
της αιτίας των διαδηλώσεων -πράγμα απίθανο- η κοινωνική αναταραχή θα συνεχιστεί
για να λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις μέσα στο ερχόμενο έτος.
13.
Για μια άλλη
Ευρώπη
Ο Φρανσουά Ολάντ,
υποψήφιος των Γάλλων Σοσιαλιστών στις προεδρικές εκλογές της ερχόμενης άνοιξης,
σημειώνει στη γαλλική εφημερίδα Monde: «Η Ε.Ε. αντιμετωπίζει την πιο σοβαρή
κρίση στην ιστορία της. Η κρίση αυτή
έχει να κάνει λιγότερο με τη δύναμη των αγορών που απειλεί την Ευρωζώνη και περισσότερο
με την αδυναμία των ηγετών να τη διαχειριστούν. Και αυτή η αδυναμία διεφάνη
στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών στις 9 Δεκεμβρίου. Συμμερίζομαι την ανάγκη να
δοθούν νέες εγγυήσεις αξιοπιστίας για τις διαδικασίες ελέγχου των
προϋπολογισμών των χωρών-μελών της Ενωσης. Διαπιστώνω όμως ότι η αλλαγή αυτή
δεν αποκατέστησε την ηρεμία στις αγορές ούτε την εμπιστοσύνη στους πολίτες.
Διότι η συμφωνία που επετεύχθη στη σύνοδο δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην
επείγουσα ανάγκη ανασύστασης της Ευρώπης. Ουδείς εξάλλου γνωρίζει ποια θα είναι
η νομική μορφή αυτής της αλλαγής. Θα πρόκειται για προσαρμογή των υπαρχουσών
δομών ή για δημιουργία νέων μηχανισμών που έχουν ανακοινωθεί από την Κομισιόν; Το διακύβευμα δεν είναι μόνο η έξοδος από
την κρίση, είναι η αναδημιουργία του ευρωπαϊκού οράματος».
13 κείμενα
επιλογές από την στήλη της Καθημερινής «Τι Γράφει ο Ξένος Τύπος»
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου