Η Ευρωπαϊκή Ένωσις - Αι αξίαι πάνω στην οποίες δέον να οικοδομηθή

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Η «Ευρώπη»[1] με το ελληνικό της όνομα υπάρχει από αρχαιοτάτων χρόνων. Η ιστορική πορεία των λαών της Ευρώπης δεν είναι ειρηνική. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο καταβάλλεται προσπάθεια ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας των ευρωπαϊκών κρατών.

Στην πορεία του χρόνου η Ευρώπη ανέπτυξε τον δικό της ξεχωριστό πολιτισμό, τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Αν και υπάρχουν πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στις κοινωνίες, εντούτοις έχουν κοινό πολιτισμικό παρελθόν. Ο σημερινός ευρωπαϊκός πολιτισμός, σε όποιο κράτος και αν αναπτύσσεται, στηρίζεται σε τρία στοιχεία:

στο Ελληνικό Πνεύμα, στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, στη Χριστιανική θρησκεία[2].

Γι’ αυτό και η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να κατασκευάσει μια ευρωπαϊκή ταυτότητα που να στηρίζεται στα τρία προαναφερόμενα στοιχεία. Από την αρχή της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρξαν τρεις βασικές απόψεις για τη διαμόρφωσή της. Ειδικότερα:

α) Η δημιουργία ομοσπονδίας.

 Στόχος ήταν η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής ομοσπονδίας (Ενωμένες Πολιτείες Ευρώπης). Στην περίπτωση αυτή θα υπήρχε ένα κεντρικό ομοσπονδιακό κράτος με ευρείες αρμοδιότητες και επιμέρους ομόσπονδα κράτη. Το ομοσπονδιακό σύστημα θα είχε δύο πλεονεκτήματα: πρώτον,  θα εξασφάλιζε ισότιμη συμμετοχή των χωρών. Δεύτερον, θα έδινε τη δυνατότητα σε κάθε χώρα να προχωρήσει με τους δικούς της ρυθμούς στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

β) Η δημιουργία συνομοσπονδίας.

 Στόχος ήταν η δημιουργία μιας χαλαρής ένωσης κρατών με ελάχιστους περιορισμούς στην εξουσία των κρατών-μελών. Η κοινή δράση θα περιοριζόταν στο επίπεδο της διακρατικής συνεργασίας. Αυτή ήταν η αντίληψη που προώθησε η Αγγλία.

γ) Η ανοιχτή προσέγγιση.

 Στόχος όχι άμεσος αλλά μακροπρόθεσμος ήταν η Ευρωπαϊκή ομοσπονδία. Δηλαδή, η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση να γίνει σταδιακά αρχίζοντας από τους τομείς στους οποίους υπάρχουν προϋποθέσεις επιτυχίας. Η παραχώρηση αρμοδιοτήτων από τα κράτη θα παρέμενε «ανοιχτή» και θα προχωρούσε ανάλογα με τις εμπειρίες της Ένωσης. Τελικά, επικράτησε αυτή η τρίτη προσέγγιση. Έτσι, η πορεία προς την «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία» συνεχίζεται αργά αλλά σταθερά.

Στις αρχές του 21ου αιώνα η Ε.Ε. αντιμετωπίζει μια ιστορική πρόκληση: την εμβάθυνση και τη διεύρυνση. Εμβάθυνση σημαίνει πολιτική ενοποίηση, δημιουργία των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Διεύρυνση  σημαίνει ένταξη νέων χωρών στην Ένωση. Σημειωτέον ότι όλα τα κράτη μπορούν να γίνουν μέλη της Ένωσης, εάν πληρούν ορισμένες θεμελιώδεις αρχές.

Τα κριτήρια ένταξης κάθε κράτους στην Ε.Ε. είναι: Πρώτον, να διαθέτει σταθερούς θεσμούς  που να εγγυώνται τη δημοκρατία,τον σεβασμό στα δικαιώματα του ανθρώπου, τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων. Δεύτερον, να έχει καθεστώς ελεύθερης οικονομίας, οικονομίας της αγοράς, καθώς και την ικανότητα να αντιμετωπίζει ανταγωνιστικά τις δυνάμεις της αγοράς, στα πλαίσια της Ε.Ε. Τρίτον, να έχει την ικανότητα να επωμιστεί τις υποχρεώσεις του κράτους-μέλους.

Η Ε.Ε. συγκροτείται με βάση το παρελθόν (κοινή κληρονομιά) και το μέλλον (κοινές προσδοκίες). Όμως, παρά τις διακηρύξεις ότι η Ε.Ε. θα γίνει χώρος προόδου, ευημερίας και δημοκρατίας, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα ανισοτήτων ανάμεσα στα κράτη - μέλη. Για παράδειγμα, πώς θα επιλυθεί το πρόβλημα των ανισοτήτων ανάμεσα στις χώρες του Βορρά (Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο κτλ.) και του Νότου (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία κτλ.); Για να είναι η Ε.Ε. ένας χώρος προόδου, ευημερίας και δημοκρατίας, χρειάζεται σεβασμός των ευρωπαϊκών θεσμών και προσπάθεια ώστε οι θεσμοί αυτοί να πραγματώνουν τις ανθρώπινες αξίες υπηρετώντας όλους τους Ευρωπαίους.

Οι αξίες  πάνω στην οποίες προσπαθεί να οικοδομηθεί η Ε.Ε. είναι:

α) Η ειρήνη. Μετά τις καταστροφές των δύο παγκοσμίων πολέμων του 20ού αιώνα, η Ευρώπη των πολέμων προσπαθεί να γίνει η Ευρώπη της ειρήνης.

β) Η ενότητα. Η ενότητα των κρατών ως κοινότητα συμφερόντων και οντότητα αντιμετώπισης προβλημάτων. Αν ληφθεί υπόψη ότι τα σημερινά προβλήματα (π.χ. μόλυνση περιβάλλοντος) έχουν διακρατικό χαρακτήρα κι αν κατανοηθεί η σημασία του αξιώματος «η ισχύς εν τη ενώσει», τότε καταδεικνύεται η αξία της κοινότητας.

γ) Η ισότητα. Η ενότητα ως κοινότητα μπορεί να υπάρξει μόνο εκεί που υπάρχει ισότητα. Ισότητα μεταξύ των κρατών μελών και ισότητα μεταξύ των πολιτών της κοινότητας. Όλοι λοιπόν είναι ίσοι και οι όποιες διαφορές οφείλουν να επιλύονται με βάση την αρχή της ισότητας.

δ) Η αλληλεγγύη. Η συνοχή της ένωσης, η ασφάλεια και η ευημερία των κρατών και των πολιτών, στηρίζονται στην αλληλεγγύη. Χωρίς αλληλεγγύη αργά ή γρήγορα θα αναπτύσσονται διαλυτικές τάσεις σε κάθε είδους ένωση.

ε) Η ελευθερία.  Ήδη, εδώ και πολλά χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίχθηκε στην ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων.

---

[1] Ο  καθηγητής Δημήτρης Τσάτσος χρησιμοποίησε τον όρο «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία». Και σημειώνει ότι ο όρος «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία» δεν εκτοπίζει τους κατοχυρωμένους όρους «Ευρωπαϊκή Κοινότητα», «Ευρωπαϊκή Ένωση» και, επιπλέον, μπορεί να υποδεχτεί την αέναη εξέλιξη της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ο όρος προτείνεται για να προσδιορίσει ένα πολιτειολογικό μόρφωμα χωρίς προηγούμενο.«Η δύναμη της ενότητας από τη μια, που πηγάζει από την πολιτισμική ομοιογένεια, και η δύναμη των εθνικών πολιτισμικών ταυτοτήτων από την άλλη, τελούν μεταξύ τους σε έναν αενάως εξελισσόμενο και διαρκώς μεταβαλλόμενο συσχετισμό.» (Δ. Τσάτσος, Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2007)

[2] «Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα έδωσε στο νεώτερο δυτικό κόσμο τα αντικειμενικά μέτρα της ομορφιάς και της αλήθειας. Η ρωμαϊκή πολιτειακή παράδοση και νομοθεσία έδωσε την έννοια του οργανωμένου κράτους και το συστηματοποιημένο δίκαιο. Ο Χριστιανισμός έδωσε την αγάπη και την πίστη σαν υποκειμενικές συγκινήσεις και χάρισε γενικότερα στον νεώτερο ευρωπαϊκό άνθρωπο την έντονη υποκειμενική ψυχή. Οι λαοί του Βορρά –προπάντων οι γερμανικοί– έδωσαν το ακμαίο τους αίμα και την παιδική τους φαντασία, που μέσα στα άγρια δάση του Βορρά –στους μαγικούς δρυμούς– είχε ασκηθεί στα πιο παράξενα οράματα.» (Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τόμος Α', εκδόσεις Δ. Γιαλλέλης)