Πῶς διδάσκω τὸν Πλάγιον Λόγον τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν

τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Αφόρμηση δύναται να λάβη κανείς από την σύγχρονον αυτού συγκυρίαν, και τούτο πάλι είναι δυνατόν να επιφέρη και βιωματικότητα, ήτοι βίωσιν του μαθήματος εις τους μαθητάς. Αυτό πάντως που δέον να έχωμεν ημείς οι φιλόλογοι εις τον νου μας ιδίως εάν θέλωμε να μην καταστώμε ανιαροί και πληκτικοί επί της ψυχής των νεαρών που διδάσκομε, και ιδίως όταν πρόκειται να διδάξωμε γραμματικήν ή συντακτικόν,- τι όπερ είναι και ο μεγάλος μας κίνδυνος- είναι πώς θα πρέπει να συγχωνεύσωμε αυτήν την επιζητουμένην βιωματικότητα εις πράγματα ψυχρά. Διότι δι άλλα θερμαίνεται η ψυχή του εφήβου φυσικά παρά δια αυτά τα δύο, γραμματική και συντακτικόν. Τούτο εύκολα δύναται να καταστή πραγματικόν εάν συνδυάσωμε το περιεχόμενον μετά των νόμων και των τύπων. Ακόμα και μια μικρή πρότασις δύναται να έχη περιεχόμενον ανυπέρβλητον. Μην λησμονώμε ότι κατά το πάλαι εισέρχοντο εν τοις πανεπιστημίοις άνθρωποι γράφοντες ως έκθεσιν ανάπτυξιν ενός ρητού ή γνωμικού τουτέστιν μιας φράσεως μικράς. Κι όμως εδύναντο εξ αυτής της μικράς πράξεως να παράξουν νοήματα πάμπολα. Ημείς δέον να βγάζωμε εξ αυτού του ψυχρού του υλικού, εφ’ όσον δεν κάνωμε κείμενον ενιαίον, νοήματα που να αναπτερώνουν τας εφηβικάς ψυχάς, που θα τις κάμνη να θεωρούν ότι μετά από κάθε μάθημα έγιναν σοφότεροι εις την ανάγκη να αντιμετωπίσουν τον βίον.

 

Προς τούτο ουδέποτε να μην παραθεωρείται το περιεχόμενον και να γίνεται προσκόλλησις μόνον εις τους τύπους.

Θα φέρω ενθάδε ένα παράδειγμα δια το πόσον εύκολα και λειτουργικά δυνάμεθα διδάξειν τον πλάγιον λόγον της Αρχαίας Ελληνικής στα παιδιά.

Ξεκινάμε να τους λέμε μιάν ιστορία προκειμένου να δημιουργήσωμε προβληματισμόν και συζήτηση. Η ιστορία μας δύναται να έχει την εξής μορφήν κάπως..

«Αθήνα κάπου στο 404 π.Χ. Όλοι περιμένουν με κομμένη την ανάσα την άφιξη των πρέσβεων από την Σπάρτη. Τι να είχαν ζητήσει οι νικητές; Κι έρχονται εκείνοι και τους λένε πως οι Λακεδαιμόνιοι ζητούν να γκρεμίσουν τα τείχη. Συμφορά!!! Και τι θα ναι η πόλις δίχως τείχη; Όλοι παρέμειναν βουβοι. Και κει πάνω βρέθηκε ένας Κλεοφών να σηκωθή να ειπή: Όχι που να πάρη. Τα τείχη είναι η Αθήνα. Δίχως αυτά δεν γίνεται. Όχι δεν θα τα γκρεμίσουμε. Όχιιιιιιι..

Σάλος μεγάλος επικράτησε. Χαμός, φασαρία πολύ. Ποιος δεν το θελε αυτό άρα γε; Να σωθούν τα τείχη, αυτά που τους προστάτευαν απο καιρό και ήταν η υπερηφάνεια τους; Όμως πώς και να φέρουν αντίρρηση σε εκείνους που τους είχαν νικήσει; Γίνονταν αυτά;
Σηκώθηκε τότε ο σωτήρας. Θηραμένης το όνομά του. Γίνονται όλα είπε. Και οι δανειστές, - συγγνώμη, οι νικητές να ικανοποιηθούν αλλά και τα τείχη, ο πολιτισμός τους, η παράδοσή τους, οι αξίες τους να μην κατεδαφισθούν. Πώς; Αρκούσε αυτόν να τον στέλνανε πρεσβευτή, αυτοκράτορα, με πλήρεις εξουσίες να διαπραγματευθή. Αυτός θα τα κατάφερνε…
Αρκούσε να του δίναν εξουσία...Κι όμως όσην εξουσία κι αν του δώσαν τα τείχη κατεδαφίστηκαν κατ' εντολήν των νικητών!!!

Μετράμε εντυπώσεις. Εμμένουμε εις την εύρεσιν υπό των μαθητών των εννοιών «τείχη», «όρους», «Κλεοφών», «Θηραμένης», «στρατηγός αυτοκράτωρ». Εξηγούμαι. Ζητάμε από τα παιδιά να μας πούν και να πούν εις άπασαν την τάξιν, γιατί οι νικητές του πελοποννησιακού πολέμου ζήτησαν την κατεδάφιση των τειχών των Αθηναίων; Τι αντιπροσωπεύουν τα τείχη; Θα ήτο δυνατόν να γίνη κάτι άλλο σαν αυτό που ζήτησε ο Κλεοφών; Κι αν όχι, παρ’ όλο που ήταν πατριώτης και αντιστάθηκε εις την ιδέαν, μήπως ήταν δημαγωγικόν; Τι είναι άραγε ο δημαγωγός; Στην συνέχεια ζητάμε χαρακτηρισμό του Θηραμένους. Αυτός επωφελήθηκε του πατριωτισμού των Αθηναίων και ζήτησε εξουσία για τον εαυτόν του. Μπορούμε να τους θυμήσουμε την 17^η ενότητα των πολιτικών, εκεί που ο Αριστοτέλης λέγει ότι ένα πολίτευμα ξεχωρίζει από κάποια παρέκβασή του – πότε; - όταν ο ένας ή οι λίγοι ή οι πολλοί που ασκούν την εξουσία του πολιτεύματος δρούν δια το δημόσιον ή δια το ίδιον συμφέρον. Βάσει αυτών ας μας ειπούν για το συμφέρον ποιού έδρασε ο Θηραμένης. Ας τους κάνωμε να αναλογισθούν την σύγχρονον κατάστασιν της χώρας. Δύναται άραγε κανείς να ευαγγελισθή ότι είναι δυνατόν να μην πάθωμε τίποτα από τους «νικητάς» του «πολέμου»; Και αν ναι πώς;

Ενθάδε εισάγομε το κείμενον που θέλομε να εξετάσωμε εις το πρωτότυπον, λέγοντας πόσον μεγάλην σημασίαν έχει να δούμε τας λέξεις τας πραγματικάς, που θα μας δώσουν έναυσμα να συνεχίσωμε να σκεπτόμαστε κι όταν τα πάντα εντός της τάξεως θα έχουν τελειώσει. Δηλαδή εμμέσως τους δίδομε την σημασίαν της διδασκαλίας των αρχαίων, ήτις είναι η επανανακάλυψις μέσω αυτών της αποθησαυρισμένης εν αυτοίς σοφίας.

«Ὅτε δὲ ἡ πρώτη ἐκκλησία περὶ τῆς εἰρήνης ἐγίγνετο καὶ οἱ παρὰ Λακεδαιμονίων ἥκοντες ἔλεγον ἐφ' οἷς ἕτοιμοι εἶεν τὴν εἰρήνην ποιεῖσθαι Λακεδαιμόνιοι, εἰ κατασκαφείη τῶν τειχῶν τῶν μακρῶν ἐπὶ δέκα στάδια, τότε ὑμεῖς τε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οὐκ ἠνέσχεσθε ἀκούσαντες περὶ τῶν τειχῶν τῆς κατασκαφῆς, Κλεοφῶν τε ὑπὲρ ὑμῶν πάντων ἀναστὰς ἀντεῖπεν ὡς οὐδενὶ τρόπῳ οἷόν τε εἴη ποιεῖν ταῦτα. Μετὰ δὲ ταῦτα Θηραμένης, ἐπιβουλεύων τῷ πλήθει τῷ ὑμετέρῳ, ἀναστὰς λέγει ὅτι, ἐὰν αὐτὸν ἕλησθε περὶ τῆς εἰρήνης πρεσβευτὴν αὐτοκράτορα, ποιήσει ὥστε μήτε τῶν τειχῶν διελεῖν μήτε ἄλλο τὴν πόλιν ἐλαττῶσαι μηδέν ·

Λυσίου, Κατὰ Ἀγοράτου 8 – 9»

Και ιδού!!!

Οι πρέσβεις που έφτασαν από την Λακεδαίμονα έλεγαν τους όρους με τους οποίους εκείνοι ως νικητές ήσαν έτοιμοι να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης

1.     οἱ παρὰ Λακεδαιμονίων ἥκοντες ἔλεγον ἐφ' οἷς ἕτοιμοι εἶεν τὴν εἰρήνην ποιεῖσθαι Λακεδαιμόνιοι

Ποις ήτο ο όρος; Και θυμίζουμε και ρωτάμε ότι οι όροι τίθενται υπό των νικητών

2.     ἕτοιμοι εἶεν τὴν εἰρήνην ποιεῖσθαι Λακεδαιμόνιοι, εἰ κατασκαφείη τῶν τειχῶν τῶν μακρῶν ἐπὶ δέκα στάδια

Τώρα θυμίζουμε το τι είπαμε πρίν ότι αντιπροσωπεύουν τα τείχη για τους ανθρώπους όπως αντιπροσώπευαν και για τους Αθηναίους τα δικά τους τείχη, σύμβολο μιάς ολόκληρης γενιάς και εποχής. Όταν χάνης λοιπόν αυτό το σύμβολό σου είναι δυνατόν να νοιώθης καλά; ζητάμε από τα παιδιά να εύρουν την αντίδρασιν των Αθηναίων εις το άκουσμα των όρων.

3.     τότε ὑμεῖς τε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οὐκ ἠνέσχεσθε ἀκούσαντες περὶ τῶν τειχῶν τῆς κατασκαφῆς

Δεν έδειξαν καμιάν ανοχή. Δεν ανέχθησαν ούτε και να το ακούν. Τόση μεγάλη προσβολή ήτο δια αυτούς. Ενθάδε τους ζητάμε αν θέλουμε να μας πούν αν αυτό δεικνύει μιαν υγιήν αντίδρασιν ενός λαού. Τους ζητάμε να μας εύρουν άλλες σύγχρονες αντιδράσεις αυτού στο άκουσμα τέτοιων δυσμενών όρων που οι ξένοι κατακτητές προσπαθούν να επιφέρουν, όπως συμβαίνει πάντοτε. (οι συγκεντρώσεις εις το Σύνταγμα είναι αρκετές)

Συνεχίζουμε να δούμε την αντίδρασιν του δημαγωγού Κλεοφώντα και να δούμε το ανεφάρμοστον των αντιδράσεών του

4.     Κλεοφῶν τε ὑπὲρ ὑμῶν πάντων ἀναστὰς ἀντεῖπεν ὡς οὐδενὶ τρόπῳ οἷόν τε εἴη ποιεῖν ταῦτα

Ζητάμε να μας βρούν την πρόταση που αντιπαραθέτει ο Κλεοφών. Δεν θα μας πούν ότι προτείνει κάτι. Διότι ο Κλεοφών τω όντι δεν αντιπρότεινε κάτι. «Αντείπε» μόνον, αντέδρασε με φανφάρες και κορώνες και στείρα, δίχως να δώση διέξοδο. Ζητάμε από τα παιδιά να μας κρίνουν για άλλη μια φορά αυτό ώστε να τους εντυπωθή ότι λαϊκισμός είναι να πιάνω το αίσθημα του λαού, να το κάμνω σημαία μου αλλά εις την ουσία να μην τον βοηθώ αλλά να το χρησιμοποιώ μόνο και μόνο για να ανέβω εις την εκτίμησίν του. Χαρακτηριστικό είναι και το «ἀναστὰς» του κειμένου. Αυτός μόνον είχεν το θάρρος να σηκωθή και να αντιδράση. Επίσης χαρακτηριστικόν είναι το «ὡς» της ειδικής προτάσεως του αντικειμένου των λόγων του Κλεοφώντος. Κατά την γνώμη του έπρεπε με κανέναν τρόπον να μην το κάνουν αυτό αποδεκτό. Μανθάνουν τον εισαγωγικόν σύνδεσμον μιαν και καλήν και μανθάνουν να τον διακρίνουν από το «ότι», τι όπερ ήθελεν ίναι αντικειμενική άποψη του λέγοντος.

Και ερχόμεθα εις τον σωτήρα Θηραμένη. Ο Λυσίας το παρουσιάζει δραματικότατα…

5.     Μετὰ δὲ ταῦτα Θηραμένης… ἀναστὰς λέγει. 

Ζητάμε από τα παιδιά αν παρατήρησαν μιαν αλλαγήν. Ενώ τόσην ώρα τα πάντα ελέγοντο με παρελθοντικούς χρόνους τώρα ο Θηραμένης «λέει», λαμβάνει κι αυτός τον λόγον, σηκώνεται κι αυτός όπως πρίν ο Κλεοφών προκειμένου να δειχθή κι αυτός και να λάβη κι αυτός όφελος από την προσωπική του προβολή και λέει… Ιστορικός Ενεστώς θα μας πούν τα παιδιά. Ναι. Ο χρόνος που δραματοποιεί τα γεγενημένα. Διότι άλλο θα τους πούμε είναι να ειπή κανείς: «και τότε ο Γιώργος είπε στην Αλεξάνδρα ότι πέθαινε για αυτήν» κι άλλο το « και τότε ο Γιώργος της λέει ότι πεθαίνει για αυτήν». Τι τοιαύτα παραδείγματα λόγω της εφηβείας και αρέσουν εις τα παιδιά και τους εντυπώνονται, τους μένουν δια παντός. Και ημείς καταφέρνουμε εν τω άμα να καταστούν εφ’ εξής κριτικοί αναγνώστες, τουτέστιν να παρατηρούν εις τον λόγον τοιαύτας διαφοράς ή εναλλαγάς.

Και τι είπε εν τέλει ο Θηραμένης θα ζητήσωμε… την πρότασίν του θα ζητήσουμε κι όχι την προϋπόθεσι 

6.     ποιήσει ὥστε μήτε τῶν τειχῶν διελεῖν μήτε ἄλλο τὴν πόλιν ἐλαττῶσαι μηδέν

Αυτά υποσχέθηκε τα δύο. Ιδού θα τους πούμε να προσέξουν πόσο μια πρόταση είναι ανωτέρα από μιάν στείρα άρνησι. Ο Κλεοφών απλώς αντείπεν. Ενθάδε όμως ο Θηραμένης αντιπρότεινε, ότι τίποτα απ’ όλα αυτά δεν θα γινόντουσαν. Θα ζητήσουμε από τα παιδιά να εύρουν την απάντηση στην εξής ερώτησιν. «Και καλά… είναι δυνατόν κανείς πάντα να προκρίνει μιάν οιαδήποτα αντιπρότασιν από μίαν σκέτην άρνησιν; Είναι δυνατόν να αξίζη μια αντιπρότασις επειδή στην ουσίαν προτείνει κάτι; Εις τούτο μόνον είναι ανωτέρα από μιάν άρνησιν;» κατ’ ουσίαν ζητάμε από τα παιδιά να στοχασθούν ότι μια όποια να ‘ναι πρότασις ισοδυναμεί με μίαν στείραν άρνησιν αν και εφ’ όσον περικλείει τα ίδια κακόβουλα σχέδια απ’ αυτόν που την κάνει. Νύν ήρθε ή ώρα να τους δείξουμε την πρότασιν του κειμένου..

7.     Θηραμένης, ἐπιβουλεύων τῷ πλήθει τῷ ὑμετέρῳ

Η επιβουλία. Ιδού παιδιά το κριτήριο μεθ’ ού δέον να κρίνωμε τα επιχειρήματα κάποιου, θα τους ειπώμε. Όπως πάλι είπε ο Αριστοτέλης, εκεί στα «Πολιτικά» του δια την ιδέα του προσωπικού και δημοσίου οφέλους. Πράττει και λέγει κάτι κάποιος εκ τίνος κινήτρου; Τούτο δέον να αναζητώμε πάντοτε. Και άρα γε θα αναρωτηθώμεν είναι τόσον δύσκολον να ανακαλύψωμε τα κίνητρα κάποιου; Δεν είναι φανερά; Δεν είναι φανερόν αν το κάνη από ίδιον ή δημόσιον συμφέρον; Δεν υπάρχει μέσα στο κείμενον;

8.     ἐὰν αὐτὸν ἕλησθε περὶ τῆς εἰρήνης πρεσβευτὴν αὐτοκράτορα, ποιήσει

Ο Θηραμένης θα έπρατε όσα υποσχόταν με την προϋπόθεσιν να γίνη πρέσβης, διαμεσολαβητής, και μάλιστα αυτοκράτωρ. Έπρεπε να έχει πλήρην εξουσίαν για να κάνη επαναδιαπραγμάτευσιν της ειρήνης. Δεν θα θυμίση άραγε τούτο τίποτα εις τα παιδιά μας; Θα αφήσωμε να το σχολιάσουν.

Ωστόσο εμείς θα τους ζητήσουμε να αναλάβουμε να ζήσουμε εκείνην την πρώτη δραματικήν εκκλησίαν του δήμου πιο ζωντανά. Θα ζητήσουμε να λάβουν την θέσιν του αθηναϊκού λαού όταν προταντίκρυσε τους απεσταλμένους που γύρισαν από την Λακεδαίμονα. Τι θα τους ρωτούσαν με αγωνία;

1.     Αδέρφια με ποιους όρους οι Λακεδαιμόνιοι είναι έτοιμοι να κάμουν ειρήνη;

Ποια ήταν άραγε τα λόγια των απεσταλμένων; Ας πούμε σε κάποιον να απαντήση σαν απεσταλμένος. Τότε σίγουρα σαν προσποιηθή τον πρέσβη – διότι τα παιδιά τα θεωρούν κάτι τέτοια ως θεατρικά και ενδιαφέροντα – θα ειπή τα εξής

2.     Οι Λακεδαιμόνιοι, Αθηναίοι, είναι έτοιμοι να κάμουν ειρήνη, εάν κατεδαφισθούν τα τείχη ίσα με δέκα στάδια.

Ας ζητήσουμε κάποιους να κάνουν και το Κλεοφώντα και τον θηραμένη. Τι είπε ο πρώτος σαν μίλησε στο βήμα;

3.     Με κανέναν τρόπον δεν είναι δυνατόν να πράξετε αυτά Αθηναίοι

Τι είπε ο Θηραμένης;

4.     εάν με εκλέξετε διαμεσολαβητή (με ενισχυμένες εξουσίες) θα πράξω (έτσι) ώστε ούτε τα τείχη να κατεδαφισθούν, ούτε η πόλις να ελαττωθή στο παραμικρό

θα κοιτάξωμε να το πούν όσο πιο κοντά γίνεται. Πιο πιστά. Ο μισός δρόμος διανύθηκε. Απομένει να τους πούμε αυτές τις τέσσερις νέες προτάσεις, εις την νέαν ελληνικήν, να τις τρέψουν εις τα αρχαία.

Και για την μεν πρώτην πρότασιν σαφώς θα καταλάβουν ότι ενώ είναι ευθεία ερώτηση, στον πλάγιο γίνεται πλάγια ερώτηση. Ζητάμε να προσέξουν τα εξής στο πρωτότυπο:

1    δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση,

2    μερικής αγνοίας.

3  Εισάγεται με την εμπρόθετη αναφορική αντωνυμία «ἐφ' οἷς», γιατί δηλώνει μερική άγνοια, και

4       εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου («εἶεν»), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου («ἔλεγον»).

5.     Λειτουργεί ως αντικείμενο στο λεκτικό ρήμα της χρονικής πρότασης («ἔλεγον»).

Απ’ όλα αυτά θα ζητήσουμε να δώσουν μεγαλυτέρα προσοχή εις το 4., το οποίο ζητάμε εν είδει κανόνος να σημειώσουν και να απομνημονεύσουν λέγοντάς τους κι από το συντακτικόν, ότι αυτή η ευκτική του πλαγίου λόγου, μεταφράζεται με Παρατατικόν και κυρίως, υποκρύπτει πίσω της στον ευθύ ή Οριστική ή Υποτακτική. Αυτό αφου καταλάβου τότε δεν θα είναι δύσκολο να γράψουν με οριστικήν την ευθείαν ερώτησιν, αφίοντας τα άλλα απείρακτα…

1.     Εφ' οἷς (όροις) ἕτοιμοι εισίν τὴν εἰρήνην ποιεῖσθαι Λακεδαιμόνιοι;

Στην δεύτερη περίπτωση, αφού εξηγήσουμε ότι οι υποθρτικοί λόγοι είναι χονδικώς τριών κατηγοριών, οι απλοί, οι λανθάνοντες ή κεκρυμένοι μέσα σε υποθετική μετοχή και οι εξαρτημένοι, ήτοι οι σε πλάγιον λόγον εκφερόμενοι, τους καλούμε να θυμιθούν αυτόν τον κανόνα της ευκτικής του πλαγίου λόγου που μόλις παραπάνω τους ειπάμε να απομνημονεύσουν διότι είναι το πάν. Τότε θα τους καλέσουμε να δούν το πρωτότυπο κείμενο μετά προσοχής..

(ΕΞΑΡΤΗΣΙΣ) οἱ παρὰ Λακεδαιμονίων ἥκοντες ἔλεγον

(ΥΠΟΘΕΣΙΣ) εἰ κατασκαφείη τῶν τειχῶν τῶν μακρῶν ἐπὶ δέκα στάδια

→ (ΑΠΟΔΟΣΙΣ) ἕτοιμοι εἶεν τὴν εἰρήνην ποιεῖσθαι Λακεδαιμόνιοι,

Ουδέποτε θα τους πούμε δυνάμεθα να νοήσωμε τι είδους υποθετικόν λόγον έχομε εις τον πλάγιον λόγον, παρά μόνον ένα τούτον τον τρέψωμε εις ευθύν. Ας τους θυμίσωμε πως το είπαν εις ευθύν…

Οι Λακεδαιμόνιοι, Αθηναίοι, είναι έτοιμοι να κάμουν ειρήνη, εάν κατεδαφισθούν τα τείχη ίσα με δέκα στάδια.

                        

Αφου λοιπόν δούν τις δύο ευκτικές του Πλαγίου Λόγου κατασκαφείη και εἶεν και νοήσουν ότι όπισθέν των κρύπτεται ουδέν άλλο παρά Οριστική ή Υποτακτική τους καλούμε να ανατρέξουν εις το συντακτικόν των και να ιδούν τον πίνακα με τους πλαγίους λόγους. Εκεί θα ιδούν ότι δεν δυνάμεθα να έχωμε υπόθεσιν με ει+ευκτική λόγω της ευκτικής του πλαγίου λόγου κι άρα θα έχωμε υποθετικούς λόγους τους εναπομείναντες

-         Το πραγματικό

-         Ή το αντίθετο του πραγματικού

-         Ή το προσδοκώμενο

-         Ή την αόριστη επανάλυψη στο παρόν και μέλλον

Ζητάμε να σκεφθούν ένα ένα ξεχωριστά. Είναι δυνατόν κάθε φορά από δ και στο εξής ένα κατεδαφίζωνται τα τείχη οι Σπαρτιάτες να είναι έτοιμοι για ειρήνη; Όχι. Είναι δυνατόν τούτο να είναι μη πραγματικόν; Όχι. Άρα ή το πραγματικό θα δηλώνη ή το προσδοκώμενο. Και απ’ αυτά τα δύο μάλλον το δεύτερο, καθώς είναι μια προσδοκία των Λακεδαιμονίων. Τούτο επιτείνεται κι από το ποιείσθαι, δηλαδή μια μελλοντική πράξις κατά το παράδειγμα της νεοελληνικής:

-Θα γράψης καλά στις εξετάσεις;

- είμαι έτοιμος για αύριο να κάνω το καθήκον μου

Ήτοι

- ἐὰν κατασκαφῇ ἕτοιμοί εἰσιν (ενν. Λακεδαιμόνιοι)   ποιεῖσθαι ειρήνην.

Ή - ἐὰν κατασκαφῇ ἕτοιμοί έσονται…

Οπότε τους λέμε ότι μόνον εις την απόδοσιν το ανωτέρω που είπαν εις την νεοελληνικήν δύνανται να το ειπούν και με μέλλοντα.

-         Οι Λακεδαιμόνιοι, Αθηναίοι, είναι έτοιμοι να κάμουν ειρήνη, εάν κατεδαφισθούν τα τείχη ίσα με δέκα στάδια.

-         Ή Οι Λακεδαιμόνιοι, Αθηναίοι, θα είναι έτοιμοι να κάμουν ειρήνη, εάν κατεδαφισθούν τα τείχη ίσα με δέκα στάδια.

Κατά αυτόν τον τρόπον πάλι με την ευκτική του πλαγίου λόγου του λόγου του Κλεοφώντα θα χειριστούμε την κατάστασιν, ήτοι:

Κλεοφῶν τε ὑπὲρ ὑμῶν πάντων ἀναστὰς ἀντεῖπεν:

. Με κανέναν τρόπον δεν είναι δυνατόν να πράξετε αυτά Αθηναίοι → Οὐδενὶ τρόπῳ οἷόν τ' ἐστὶν (ὑμῖν) ποιεῖν ταῦτα

Εις τον λόγον του Θηραμένους, ως εξαρτηθείς από ρήμα αρκτικού χρόνου δεν χρειάζεται να πειράξωμε τίποτα. Εις την μετάφρασιν των παιδιών σε ευθύ λόγω απλώς κοιτάμε να κάνουν σωστά την μεταφορά στα αρχαία.

(ΥΠΟΘΕΣΙΣ) εάν με εκλέξετε διαμεσολαβητή (με ενισχυμένες εξουσίες) → (ΑΠΟΔΟΣΙΣ) θα πράξω (έτσι) ώστε ούτε τα τείχη να κατεδαφισθούν, ούτε η πόλις να ελαττωθή στο παραμικρό

Υπόθεση: ἐὰν ἕλησθε περὶ τῆς εἰρήνης πρεσβευτὴν αὐτοκράτορα, (ἐὰν + υποτακτική)

→ Απόδοση: ποιήσω ὥστε μήτε τῶν τειχῶν διελεῖν μήτε ἄλλο τὴν πόλιν ἐλαττῶσαι

Δεν νομίζω κατ’ αυτόν τον τρόπο να μην μπόρεσαν να μάθουν και αυτά τα οποία έπρεπε να διδαχθούν αλλά και το σπουδαιότερο με έναν τρόπον ενδιαφέροντα γι’ αυτά τα ίδια τα παιδιά και καθ’ όλα διαδακτικό. Εις την ουσίαν κρατάμε την παράλληλη διδασκαλία του συντακτικού με αυτήν της βιωματικής διδασκαλίας εις τον νού μας, ούτως ώστε να έχωμε διαρκέστερα και ωφελιμότερα αποτελέσματα